Ewangelia Barnaby: Tajemna Biblia?
Czy „tajemna Biblia” odkryta przy okazji rozbicia przez tureckie władze gangu przemytników zawiera prawdę o tożsamości Jezusa Chrystusa? Według tureckiego urzędnika, 1500-letni starożytny tekst oprawiony w skórę, ukryty potajemnie przez 12 lat, może być autentyczną wersją Ewangelii Barnaby.
Według tej „tajemnej Biblii” Barnaba był jednym z dwunastu oryginalnych apostołów Jezusa. Jednak w Dziejach Apostolskich Łukasz przedstawia Barnabę jako apostoła, który przybył po tej oryginalne dwunastce i towarzyszył apostołowi Pawłowi w jego misji. W swoich podróżach Paweł i Barnaba odważnie głosili śmierć, zmartwychwstanie i panowanie Jezusa w pierwszym wieku.[1]
Inny Jezus?
Chociaż dokument zatytułowany Ewangelia Barnaby zawiera wiele tych samych informacji, co cztery Ewangelie Nowego Testamentu, różni się on znacznie w odniesieniu do tożsamości Jezusa Chrystusa. Kilka znaczących różnic polega na tym, że Ewangelia Barnaby:
- Zaprzecza boskości Jezusa
- Odrzuca istnienie Trójcy
- Zaprzecza ukrzyżowaniu Jezusa
Przyjrzyjmy się temu, co Ewangelia Barnaby mówi o bóstwie Jezusa.
„Wyznaję przed niebem i wzywam na świadka wszystko, co mieszka na ziemi, że obce jest mi wszystko to, co ludzie o mnie powiedzieli, mianowicie, że jestem więcej niż człowiekiem. Jestem bowiem człowiekiem zrodzonym z niewiasty, poddanym osądowi Bożemu; który żyje tutaj jak inni ludzie, doznając wspólnej niedoli.”[2]
Ewangelia Barnaby wyraźnie pokazuje, że Jezus zaprzecza swej boskości, podczas gdy apostoł Jan wyraźnie pisze o Jezusie jako Bogu Synu, Stwórcy świata:
„Na początku było Słowo, a Słowo było u Boga i Bogiem było słowo. Ono było na początku u Boga. Wszystko przez nie się stało, a bez niego nic się nie stało, co się stało….A to Słowo stało się ciałem i mieszkało wśród nas, i widzieliśmy jego chwałę …”[3]
Kto jest prawdziwym Jezusem?
We fragmencie tym Jan twierdzi, że rzeczywiście widział Jezusa. Później mówi nam, że go dotknął, podróżował z nim i słyszał, jak nauczał on przez trzy lata. Mówi o Jezusie jako o przyjacielu. Ale autor Ewangelii Barnaby nie czyni podobnego twierdzenia.
Oba dzieła różnią się także w kwestii ukrzyżowania Jezusa. Ewangelia Barnaby przedstawia Judasza Iskariotę jako tego, który umarł na krzyżu zamiast Jezusa, podczas gdy w Nowym Testamencie Judasz zdradza Jezusa.
Nauczanie, że Jezus nie umarł na krzyżu, jest niezwykle ważne, ponieważ całe chrześcijańskie przesłanie opiera się na śmierci Jezusa jako Zbawiciela za nasze grzechy i Jego zmartwychwstaniu jako naszej nadziei na życie wieczne.[4]
Oba przesłania nie mogą być prawdziwe, ponieważ Nowy Testament wyraźnie mówi, że Jezus umarł na krzyżu, a Ewangelia Barnaby mówi co innego. Skąd zatem możemy wiedzieć, który Jezus jest prawdziwy?
Najlepszym sposobem poznania prawdy o tym, czy Jezus umarł na krzyżu, jest sprawdzenie zapisów historycznych. Nawet świeccy historycy są przekonani, że Jezus naprawdę umarł na krzyżu (patrz dowody na śmierć i zmartwychwstanie Jezusa na http://y-jesus.org/polish/wwrj/6-jesus-rise-dead/).
Innym merytorycznym sposobem sprawdzenia, czy Ewangelia Barnaby czy też Nowy Testament przedstawia wydarzenia zgodnie z prawdą, jest porównanie wiarygodności tych dwóch różnych relacji.
Chociaż do określenia wiarygodności rękopisu uczeni używają kilku testów, najważniejsze jest to, czy stanowi on relację naocznego świadka. W procesie karnym zeznania naocznych świadków są zawsze uważane za znacznie lepsze niż zeznania kogoś, kto nie był świadkiem przestępstwa.
Czy zatem możemy stwierdzić, że Ewangelia Jana lub Ewangelia Barnaby stanowi relację naocznego świadka?
Jednym z powodów, dla których badacze opowiadają się za autorstwem Jana, jest fakt, że dzieło to przypisują mu pierwsi historycy Kościoła. Ale aby zostać przez niego napisanym, musiało ono powstać za życia Jana. Jeśli dowody wskazują na to, że zostało ono napisane po początku drugiego wieku, kiedy Jan już nie żył, wówczas nie mogło ono zostać przez niego napisane.
Podobnie, jeśli Ewangelia Barnaby została napisana po życiu Barnaby, to również nie mogła być relacją naocznego świadka. Jeśli jednak któraś z ewangelii sięga pierwszego wieku, prawdopodobieństwo jej wiarygodności znacznie wzrasta. Co mówią nam dowody? Zacznijmy od Ewangelii Barnaby.
Czy Ewangelia Barnaby to relacja naocznego świadka?
Aby Ewangelia Barnaby była relacją naocznego świadka, musiała ona zostać napisana za życia Jezusa w pierwszym wieku. Ponieważ nie mamy oryginalnych zapisów ani Ewangelii Barnaby, ani też Nowego Testamentu, musimy zweryfikować ich datowanie zarówno za pomocą dowodów historycznych, jak i dowodów ze starożytnych egzemplarzy rękopisów.
Istnieją tylko dwa starożytne rękopisy Ewangelii Barnaby, inne niż te odkryte w Turcji: włoski rękopis z XV lub XVI wieku oraz hiszpańska kopia z tego samego okresu, która została zagubiona.[5] Tekst w nowo odkrytym rękopisie tureckim sporządzony jest w języku aramejskim. Żadna z tych kopii nie jest spisana w języku greckim, języku Barnaby i apostołów.
Dwa wczesnochrześcijańskie spisy dzieł apokryficznych, jeden z V wieku i jeden z VII wieku, zawierają wzmiankę o „Ewangelii Barnaby”. Jeśli odnoszą się do tej samej Ewangelii, umieściłyby jej napisanie na 400-500 lat po Chrystusie lub wcześniej. Ale wciąż jest to kilkaset lat po I wieku.
Dzieje Apostolskie Barnaby to apokryficzne dzieło z V wieku skierowane do kościoła cypryjskiego, czasem mylone z Ewangelią Barnaby.
Jedyną księgą z I wieku przypisywaną apostołowi Barnabie jest List Barnaby, który jest pismem apokryficznym niezawartym w Nowym Testamencie. Ten list z I wieku mówi o Jezusie jako o ukrzyżowanym i zmartwychwstałym Panu. Uczeni uważają, że został napisany przez Barnabę pomiędzy rokiem 70 a 90 n.e.
Ale jeśli Barnaba pisze o Jezusie jako Panu w Liście Barnaby z I wieku, to dlaczego miałby pisać o Jezusie jako tylko o proroku w Ewangelii Barnaby? Dlaczego miałby sporządzić dwa sprzeczne opisy Jezusa?
List Barnaby jest uznawany przez uczonych za pochodzącą z I wieku autentyczną relację o Jezusie, która zgadza się z Nowym Testamentem. Jednak Ewangelia Barnaby to zupełnie inna książka z zupełnie inną linią czasu.
Poniższe dowody sugerują, że Ewangelia Barnaby nie była uznawana za ewangelię z I wieku przez pierwszych chrześcijan lub niechrześcijan:[6]
- Żaden pisarz niechrześcijański nie odnosi się do niej aż do XV lub XVI wieku.
- Żaden pisarz chrześcijański nie odnosi się do niej w okresie od I do XV wieku.
- Najwcześniejsze wzmianki na jej temat zostały poczynione w V wieku, ale wzbudzają wątpliwości.
- Przytacza ona fakty historyczne, które zaistniały dopiero setki lat później.[7]
Średniowieczne fałszerstwo?
Chrześcijańscy pisarze, tacy jak Ireneusz, pisali obszernie o antychrześcijańskich dokumentach, takich jak ewangelie gnostyckie, klasyfikując je jako heretyckie. Jednak żaden z listów i dokumentów Ireneusza nie wspomina o Ewangelii Barnaby. Po prostu nie ma o niej wzmianki u żadnego wczesnego pisarza.
Prawdopodobnie najbardziej charakterystycznym wyznacznikiem jej późnej daty jest to, że Ewangelia Barnaby opisuje średniowieczne życie w Europie Zachodniej, jak również 100-letni Jubileusz, który nie został ogłoszony aż do XIV wieku. Jakim sposobem Barnaba lub jakikolwiek pisarz z I wieku znałby takie historyczne szczegóły na setki lat przed ich ogłoszeniem?
Dr Norman Geisler podsumowuje: „Dowody na to, że nie była to ewangelia z I wieku, napisana przez ucznia Chrystusa, są przytłaczające.”[8]
Dowody nie tylko przemawiają przeciwko temu, że została ona napisana przez Barnabę w I wieku, ale również niektórzy uczeni uważają, że Ewangelia jest fałszerstwem. Jeden z ekspertów pisze: „Moim zdaniem badania naukowe dowiodły ponad wszelką wątpliwość, że ta „ewangelia” jest fałszywa.”[9]
Chrześcijańscy i świeccy uczeni nie są osamotnieni w swoim osądzie, że ktoś manipulował tekstem, w oszukańczy sposób sprawiając, aby wydał się on dziełem towarzysza Pawła, Barnaby.
To prowadzi nas do pytania o wiarygodność Nowego Testamentu. Czy na jego stronach możemy odkryć prawdziwego Jezusa?
Czy Nowy Testament jest relacją naocznego świadka?
Czy zatem księgi Nowego Testamentu zostały napisane wystarczająco wcześnie, aby być relacjami naocznych świadków? Jeśli tak, to musiały zostać napisane w I wieku. Zbadajmy dowody i porównajmy datowanie Nowego Testamentu z tym, co odkryliśmy w przypadku Ewangelii Barnaby.
Historia dostarcza wskazówek dotyczących daty powstania 27 ksiąg Nowego Testamentu z trzech podstawowych źródeł:
- Świadectwo wrogów Kościoła
- Wczesne źródła chrześcijańskie
- Wczesne kopie rękopisów
Pierwszą wskazówką jest częściowa lista ksiąg Nowego Testamentu sporządzona przez wrogów Kościoła, zwanych heretykami. Jako odstępcy od Kościoła, heretycy nie zadawaliby sobie trudu uzgadniania z przywódcami Kościoła kwestii autorstwa lub datowania Nowego Testamentu. Jednak dwaj pierwsi heretycy, Marcjon i Walentyn, przypisali apostołom autorstwo kilku ksiąg i fragmentów Nowego Testamentu.
W roku 140 n.e. heretyk Marcjon wskazał 11 z 27 ksiąg Nowego Testamentu jako autentyczne dzieła apostołów.
Mniej więcej w tym samym czasie inny heretyk, Walentyn, nawiązuje do szerokiej gamy tematów i fragmentów Nowego Testamentu.
Powyższe pokazuje nam, że do połowy II wieku wiele ksiąg Nowego Testamentu było już od jakiegoś czasu w obiegu. Nawet heretyccy „odstępcy” przyjęli te relacje Nowego Testamentu jako relacje apostołów będących ich naocznymi świadkami.
Wczesne źródła chrześcijańskie
Naszą drugą wskazówką jest ogromna liczba wczesnochrześcijańskich listów, kazań, komentarzy i wyznań dotyczących Jezusa jako zmartwychwstałego Pana. Pojawiły się już pięć lat po jego ukrzyżowaniu. Chociaż wiele pism spłonęło na mocy edyktu cesarza rzymskiego Dioklecjana, tysiące z nich ocalało.
Liczba tych dokumentów jest imponująca; odkryto ponad 36 000 kompletnych lub częściowych pism, niektóre z I wieku.[10] Ich słowa mogłyby powtórzyć praktycznie cały Nowy Testament, z wyjątkiem kilku wersetów.[11]
Jak się to ma do Ewangelii Barnaby? Zauważyliśmy już, że istnieją tylko dwa cytaty z niej z okresu przed piętnastym stuleciem i wątpliwe jest, aby były to odniesienia do „Ewangelii Barnaby”, o której mowa.[12]
Najwcześniejsze pisma poza Nowym Testamentem pochodziły od ludzi, którzy znali Pawła, Piotra, Jana oraz innych apostołów i podążali za nimi. Ci przywódcy wczesnego kościoła nie byli naocznymi świadkami Jezusa, ale dowiedzieli się o nim od tych, którzy go rzeczywiście widzieli i słyszeli. Co istotne, ich pisma potwierdzają wiele szczegółów Nowego Testamentu na temat Jezusa, w tym jego ukrzyżowanie i zmartwychwstanie.
Najważniejsze z tych wczesnych pism poza Nowym Testamentem pochodzą od Klemensa Rzymskiego, Ignacego Antiocheńskiego i Polikarpa ze Smyrny.
W 96 roku n.e. Klemens Rzymski napisał długi list do kościoła w Koryncie, w którym cytował Mateusza, Jana i I List do Koryntian. Niektórzy wierzą, że to on jest Klemensem wspomnianym przez Pawła w Liście do Filipian 4,3. Ponieważ list Klemensa został napisany w roku 96 n.e., te trzy księgi musiały być wcześniej napisane.
Około roku 110 n.e. Ignacy Antiocheński, uczeń apostoła Jana, napisał sześć listów do kościołów i jeden do biskupa Polikarpa, w których odwołuje się do sześciu spośród listów Pawła.
Polikarp ze Smyrny, również uczeń apostoła Jana, odwołuje się do wszystkich 27 ksiąg Nowego Testamentu w swoim liście do Filipian (110-135 n.e.). Dlatego ewangelie musiały istnieć w I wieku, w czasie gdy niektórzy naoczni świadkowie (w tym Jan) nadal żyli.
Zauważyliśmy, że nie istnieje tak wczesne odniesienie do Ewangelii Barnaby.
Wczesne kopie rękopisów
Naszą trzecią wskazówką jest bogactwo wczesnych rękopisów Nowego Testamentu, które pomogły uczonym określić przybliżony czas, w jakim zostały pierwotnie stworzone. Archeolodzy odkryli ponad 5 600 odręcznie sporządzonych egzemplarzy Nowego Testamentu w oryginalnej grece, z czego niektóre były kompletnymi księgami, a niektóre zaledwie fragmentami. Uwzględniając inne języki, jest ich ponad 24 000.[13]
Całkiem oczywiste jest, że 5 600 do 3 to ogromna przewaga liczbowa Nowego Testamentu pod względem rękopisów. Ponadto archeolodzy odkryli fragmenty Nowego Testamentu, które datowane są na pokolenie lub dwa po Chrystusie, w porównaniu z późniejszą o setki lat Ewangelią Barnaby.
Na początku XX wieku w Egipcie odkryty został fragment Ewangelii Jana (a konkretnie papirus P52: Jan 18,31-33) datowany na lata 117-138 n.e. Znany biblijny uczony Bruce Metzger zauważył znaczenie tego niezwykłego odkrycia:
Podobnie jak Robinson Crusoe, który widząc zaledwie jeden ślad na piasku, doszedł do wniosku, że inna dwunożna istota ludzka przebywa z nim wyspie, tak samo papirus P52 [oznaczenie fragmentu] udowadnia istnienie i stosowanie czwartej Ewangelii w pierwszej połowie drugiego wieku… “[14]
Odkrycie tego fragmentu oznacza, że w ciągu jednego pokolenia od czasów napisania przez Jana jego Ewangelii, jej kopia migrowała aż z Azji Mniejszej do Egiptu.
Istnieje wiele innych wczesnych rękopisów datowanych od końca II wieku do IV i V wieku. W różnych muzeach zachowały się całe księgi Nowego Testamentu datowane na lata 200-1500 n.e. (Bodmer Papyri).[15]
Jeszcze wcześniejszy papirusowy fragment ze Zwojów znad Morza Martwego (7Q5) został zidentyfikowany przez paleografa jako fragment Ewangelii Marka datowany na ok. 50 r. n.e., znacznie wcześniej niż fragment Ewangelii Jana na papirusie P52.
Profesor specjalizujący się w Nowym Testamencie, Daniel B. Wallace, który studiował fragment Zwojów znad Morza Martwego, zgadza się, że pochodzi on z I wieku.[16] Chociaż istnieje debata na temat tego fragmentu, zbiorowe dowody z innych rękopisów zdecydowanie wskazują na napisanie Nowego Testamentu w I wieku.
Konsensus uczonych
Przed tymi odkryciami niemieccy krytycy z przełomu XIX i XX wieku twierdzili, że Nowy Testament został napisany przez nieznanych autorów w II wieku. Ale ten nowy dowód ujawnia, że wszystkie jego księgi zostały napisane w I wieku. Historyk Paul Johnson pisze:
Wyznawanego na przełomie XIX i XX wieku poglądu, że Nowy Testament jest zbiorem późnych i mocno wyimaginowanych zapisów, nie można było już dłużej poważnie traktować. Nikt nie wątpi, że listy św. Pawła, najwcześniejsze zapisy chrześcijańskie, są autentyczne, ani nie datuje ich na okres późniejszy niż lata 50 n.e.[17]
Archeolog William Albright doszedł do wniosku, że cały Nowy Testament został napisany „zdecydowanie prawdopodobnie pomiędzy około 50 a 75 rokiem n.e.”[18]
Naukowiec z Cambridge John A. T. Robinson argumentuje za nawet wcześniejszymi datami. Uważa, że większość Nowego Testamentu została napisana między 40 a 65 rokiem n.e.[19] Robinson opiera swój wniosek przede wszystkim na fakcie, że wszystkie księgi Nowego Testamentu milczą na temat zniszczenia Jerozolimy. Takie kluczowe wydarzenie z pewnością byłoby przez nich wspomniane, gdyby nastąpiło przed ich spisaniem.
Kolejnym dowodem na wczesne datowanie jest to, że śmierć Piotra i Pawła w 66 roku n.e. nie została wspomniana w żadnej księdze. W Nowym Testamencie zawarto niewiarygodną ilość szczegółów o ich życiu, dlaczego zatem nie o ich śmierci? To przekonuje wielu uczonych, że ich śmierć nie nastąpiła jeszcze w czasie powstawania zapisów.
Większość współczesnych naukowców zgadza się, że listy Pawła zaczynają się na początku lat 50 n.e., a Ewangelie synoptyczne (Mateusza, Marka i Łukasza) zostały napisane od początku do połowy lat 60 n.e.[20] Szacunki dotyczące innych ksiąg wahają się od 40 do 95 roku n.e., ale konsensus jest taki, że wszystkie dzieła Nowego Testamentu powstały w I wieku.
Wnioski te oznaczają, że relacje Nowego Testamentu na temat Jezusa były pisane od siedmiu do 30 lat po jego śmierci, kiedy żyło tysiące naocznych świadków mogących zaświadczyć o fałszywym świadectwie, gdyby nie było ono zgodne z prawdą. A jednak nie istnieje takie zakwestionowanie relacji naocznych świadków.
Dowody na wiarygodność Nowego Testamentu przewyższają wszystkie inne dotyczące historii starożytnej. John A. T. Robinson pisze: „Bogactwo rękopisów, a przede wszystkim wąski przedział czasu między napisaniem a najwcześniejszymi zachowanymi kopiami, czyni go zdecydowanie najlepiej poświadczonym starożytnym tekstem na świecie.”[21]
Nowy Testament ma w rzeczywistości o wiele więcej rękopisów datowanych znacznie wcześniej niż Ewangelia Barnaby, co pokazuje poniższe zestawienie.
Porównaj Nowy Testament i Ewangelię Barnaby
BADANIA WIARYGODNOŚCI |
NOWY TESTAMENT |
EWANGELIA BARNABY |
Data oryginału | 40-95 n.e. | 400-1500 n.e. |
Najwcześniejsze zweryfikowane kopie | 117-138 n.e. | 400-1500 n.e. |
Przedział czasu od oryginału | 22-98 lat | Nieokreślony |
Liczba lat po Chrystusie | 7-30 | 370-1470 |
Liczba rękopisów w oryginalnym języku | Ponad 5 600 | Brak |
Liczba rękopisów we wszystkich językach | Ponad 24 000 | 3 |
Cytaty w innych historycznych dokumentach | Ponad 36 000 | 2 |
Wniosek
Podczas gdy „tajemna Biblia” zwana Ewangelią Barnaby została napisana 400-1500 lat po Chrystusie, większość uczonych sądzi, że Ewangelie Mateusza, Marka, Łukasza i Jana zostały napisane w I wieku, w ciągu jednego pokolenia od jego życia.
Kiedy czyta się Nowy Testament, jasnym się staje, że pisarze dokładali wszelkich starań celem wiernego przedstawienia życia, słów i wydarzeń otaczających Jezusa. Łukasz, autor zarówno Ewangelii Łukasza, jak i Księgi Dziejów Apostolskich, ujmuje to w ten sposób:
„Ponieważ wielu podjęło się sporządzić opis tych wydarzeń, co do których mamy zupełną pewność; Tak jak nam je przekazali ci, którzy od początku byli naocznymi świadkami i sługami słowa; Postanowiłem i ja, który to wszystko od początku dokładnie wybadałem, opisać ci to po kolei, zacny Teofilu; Abyś nabrał pewności co do tego, czego cię nauczono.”[22]
Wczesne zapisy Nowego Testamentu mocno sugerują, że możemy dowiedzieć się, czego Jezus nauczał i jaki naprawdę był ze słów osób, które go znały, naocznych świadków. Jeden z naocznych świadków, apostoł Piotr, napisał:
„Gdyż daliśmy wam poznać moc i przyjście naszego Pana Jezusa Chrystusa, nie podążając za zręcznie wymyślonymi baśniami, ale jako naoczni świadkowie jego wielkości”.[23]
Piotr i inni naoczni świadkowie odważnie głosili „Jezusa jako Pana”, ryzykując utratę życia. Być może dziedzictwo ich niezachwianego oddania jest najbardziej przekonującym dowodem na to, że to Nowy Testament, a nie Ewangelia Barnaby, przedstawia prawdziwego Jezusa.
Czy Jezus naprawdę powstał z martwych?
Naoczni świadkowie Jezusa Chrystusa mówili i zachowywali się, jakby rzeczywiście wierzyli że po śmierci przez ukrzyżowanie fizycznie powstał z martwych. Jeśli się mylili, chrześcijaństwo powstało na kłamstwie. Jeśli się nie mylili, taki cud uzasadniałby wszystko, co Jezus mówił o Bogu, o sobie i o nas.
Ale czy należy traktować zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa tylko w kategoriach wiary? Czy istnieją na to konkretne dowody historyczne? Kilku sceptyków podjęło się zbadania źródeł historycznych, aby udowodnić, że zmartwychwstanie nie miało miejsca. Co odkryli?
Endnotes – Gospel of Barnabas
- Acts 13:1-3, 33.
- Gospel of Barnabas, 94:1.
- John 1:1-3, 14. NIV [See http://www.biblegateway.com/passage/?search=John%201:1-14&version=NIV].
- 1 John 5:11-13. 1 John 5:11-13.
- Norman Geisler & Abdul Saleeb, Answering ___(Grand Rapids, MI: Baker, 2002), 303-307.
- Geisler & Saleeb, Ibid.
- John Gilchrist, “Origins and Sources of the Gospel of Barnabas.”
- Geisler & Saleeb, Ibid.
- J. Slomp, “The Gospel Dispute,” ___ochristiana, 68.
- Norman L. Geisler and Paul K. Hoffman, eds., Why I Am a Christian (Grand Rapids, MI: Baker, 2001), 150.
- Bruce M. Metzger, The Text Of The New Testament (New York: Oxford University Press, 1992), 86.
- This early reference might have been to one of the other books named after the apostle Barnabas: the Epistle of Barnabas or the Acts of Barnabas. Scholars question that it refers to the Gospel of Barnabas because there is no other historical document supporting it.
- Josh McDowell, The New Evidence That Demands a Verdict (Nashville: Thomas Nelson, 1999), 33–68.
- Metzger, 39.
- Ibid.
- Cited in Christian Post, Stoyan Zaimov, “Gospel of Mark Fragments Reportedly Found; Possibly Oldest NT Artifacts” February 17, 2012, http://www.christianpost.com/news/gospel-of-mark-fragments-reportedly-found-possibly-oldest-nt-artifacts-69778/.
- Paul Johnson, “A Historian Looks At Jesus,” Speech to Dallas Theological Seminary, 1986.
- William F. Albright, “Toward A More Conservative View,” Christianity Today, January 18, 1993.
- John A. T. Robinson, quoted in Norman L. Geisler & Frank Turek, I Don’t Have enough Faith To Be An Atheist (Wheaton, IL: Crossway, 2004), 243.
- For a detailed analysis see www.errantskeptics.org/DatingNT
- John A. T. Robinson, Can We Trust The New Testament? (Grand Rapids: Eerdmans, 1977), 36.
- Luke 1:1-4, NLT.
- 2 Peter 1:16, NLT.